Ήθη και έθιμα

Πιο κάτω παραθέτονται τα ήθη και τα έθιμα που υπήρχαν στον Παχύαμμο της επαρχίας Λευκωσίας στα παλαιότερα χρόνια.  Δυστυχώς σήμερα αρκετά από αυτά δεν διατηρούνται.


ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Σύμφωνα με τους κατοίκους του χωριού, κάθε Χριστούγεννα συνήθιζαν να σφάζουν χοίρο ΄΄100-200 οκκάες΄΄ για να φτιάξουν μπέϊκον (καουρμάν), λουκάνικα, λούντζα, ζαλατίνα, και τσαμαρέλλα.  Επίσης, έπαιρναν το ΄΄λαρτί΄΄ (λίπος) του χοίρου και το διατηρούσαν μέσα στις ΄΄στάμνες΄΄ - ΄΄κούζες΄΄.  Όταν ερχόταν ο καιρός για να θερίσουν τα χωράφια τους έβγαζαν το λίπος από τα δοχεία, το τηγάνιζαν, έφτιαχναν πουργούρι και το έπαιρναν μαζί τους στα χωράφια για να φάνε το μεσημέρι.

Ακόμη, τα Χριστούγεννα το χωριό μοσχοβολούσε αλλά και συνεχίζει να μοσχοβολά από τα ψωμιά με προζύμι που φτιάχνουν οι νοικοκυρές.  Τα Χριστούγεννα έφτιαχναν βασιλόπιττα που στους παλιούς καιρούς (πριν το 1965) ήταν μεγάλο σισαμένο ψωμί που περιείχε ένα νόμισμα (΄΄σελίνι΄΄).  Αργότερα άρχισαν να φτιάχνουν τη βασιλόπιττα με αυγά, ζάχαρη και αλεύρι.  Επίσης, έφτιαχναν γεννοπούλες που ήταν ψωμί με σισάμι και στο πάνω μέρος είχε σχηματισμένο ένα σταυρό.  Γύρω από τον σταυρό συνήθως έφτιαχναν διάφορα σχέδια όπως λουλουδάκια.

Οι κάτοικοι στα παλιά χρόνια (πριν το 1965) δεν συνήθιζαν να πηγαίνουν στην εκκλησία, αλλά όπως αναφέρεται από τους ίδιους είχαν έγνοια να σφάξουν τον χοίρο.  Από τα μεσάνυχτα άναβαν ξύλα για να βράσουν νερό.  Το πρωί έσφαζαν τον χοίρο (΄΄κιρπαστή΄΄).  Δεν συνήθιζαν να κάνουν τραπέζια όπως σήμερα, αλλά έτρωγαν (΄΄τσιμπούσαν΄΄) τον μεζέ τους μόλις ψηνόταν το κρέας.  Το φαγητό συνοδευόταν από τραγούδι και γλέντι.


ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Την μέρα της πρωτοχρονιάς έκοβαν την βασιλόπιττα και όποιος έβρισκε το φλουρί ήταν ο τυχερός της χρονιάς.  Τα παιδιά έβγαζαν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι για να τους βάλει ο Άης Βασίλης ΄΄σελίνια΄΄ μέσα.  Στο σπίτι οι νοικοκύριδες έβαζαν το πορτοφόλι τους (΄΄πουντζιή΄΄), κρασί και τη βασιλόπιττα για να τα ευλογήσει ο Άης Βασίλης.  Επίσης, άναβαν το τζάκι (΄΄τσιμηνιά΄΄) και πετούσαν ένα φύλλο ελιάς μέσα λέγοντας το «Άη Βασίλη Βασιλιά τζιαι πρωτολειτουργείτη, δείξε τζιαι φανέρωσε αν με αγαπά ο/η ....».   Αν το φύλλο καιγόταν τότε αυτός που επικαλέστηκε δεν το αγαπά, αν όμως το φύλλο αναπηδήσει τότε το άτομο αυτό αγαπά αυτό που το έριξε στη φωτιά.


ΦΩΤΑ

Τα Φώτα ο Ιερέας του χωριού, συνοδευόμενος από παιδιά του χωριού που κρατούσαν κουβά με Αγίασμα, γύριζε τα σπίτια και τα ράντιζε (΄΄Καλάντιζε΄΄).  Ο Ιερέας σε κάθε σπίτι που επισκεπτόταν έπινε κρασί και οι παρευρισκόμενοι του έδιναν χρήματα.  Τον παλιό καιρό οι Ιερείς δεν πληρώνονταν.  Τα χρήματα που τους έδιναν εκείνη την εποχή ήταν για ένα χρόνο.  Τους έδινε περίπου 10 σελίνια το κάθε νοικοκυριό.

Την μέρα αυτή τα τραπέζια ήταν στρωμένα και κυριαρχούσε η λούντζα, τα λουκάνικα, η ζαλατίνα και το κρασί.


ΣΗΚΩΣΕΣ

Οι Σήκωσες ξεκινούν από την Κυριακή της Απόκρεω μέχρι την επόμενη Κυριακή της Τυροφάγου.  Τα παιδιά μασκαρεύονταν και επισκέπτονταν τα σπίτια του χωριού.  Έπαιρναν χαρτόνι, έβγαζαν τρύπες, σχεδίαζαν τα χαρακτηριστικά του προσώπου με κοκκινάδι, και το έδιναν στο πρόσωπο τους με λάστιχο ή σχοινί.  Επίσης φορούσαν φορέματα των γιαγιάδων τους και βράκες των παππούδων τους.

Την Δευτέρα της Καθαράς οι κάτοικοι μαζεύονταν στο ΄΄Φούντωμα΄΄ και στο ΄΄Σπήλιο του Δράκου΄΄, τοποθεσίες που βρίσκονται στην παραλία του χωριού, και έκοβαν την ΄΄μούττη της Σαρακοστής΄΄ με χταπόδια και πεταλίνες που έπαιρναν φρέσκιες από τη θάλασσα και τα συνόδευαν με κρασί.


ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΜΠΡΗΣ

Λίγες μέρες πριν την Λαμπρή, οι κάτοικοι άσπριζαν τους τοίχους του σπιτιού μέσα και έξω καθώς και τις δόμες.  Άσπριζαν με ασβέστη.  Το άσπρισμα το τοίχων ήταν ένδειξη καθαριότητας.  Οι νοικοκυρές έφτιαχναν ΄΄τσιουρέκκια΄΄ (ψωμιά), φλαούνες και κουλουράκια με κόκκινο αυγό στην μέση.

Τα παραδοσιακά παρασκευάσματα του Πάσχα που παρασκευάζονται από τους κατοίκους του Παχυάμμου είναι ΄΄τσιουρέκκια΄΄ (ψωμιά), φλαούνες, κουλουράκια με κόκκινο αυγό στην μέση, πασκιές (σημερινό έθιμο), παξιμάδια.  Επίσης, κάθε σπίτι συνήθιζε να σφάζει από ένα χοίρο τον οποίο μεγάλωναν κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Σάββατο του Λαζάρου:
Τα παιδιά έβγαιναν στα χωράφια και μάζευαν Λαζάρους και τραγουδούσαν τον Λάζαρο: «τον Λάζαρο τον δίμητο τον κοτσιηνοπεθύμητον είδαν τον οι όρνιθες, εκάτσαν να γεννήσουσιν, αυκά να κοτσιηνίσουσιν...»

Κυριακή της Ελιάς (Βαΐων):
Τα παιδιά έπαιρναν κλαδιά ελιάς στην εκκλησία του Πωμού για να τα ευλογήσει ο Ιερέας.  Ακολούθως τα έπαιρναν πίσω στο χωριό την ίδια ημέρα και δεν τα άφηναν για αρκετές μέρες όπως συνηθιζόταν λόγω της μεγάλης απόστασης.  Τα παιδιά πήγαιναν στον Πωμό αυτή την μέρα λόγω του ότι ο Ιερέας (ΠαπάΜιχαήλ) λειτουργούσε την μια Κυριακή στο γειτονικό χωριό Μοσφίλη και την επόμενη Κυριακή (Κυριακή του Πάσχα) στον Παχύαμμο.  Αυτό το πρόγραμμα ήταν καθορισμένο για κάθε χρόνο.

Μεγάλη Πέμπτη:
Οι κάτοικοι πήγαιναν στην περιοχή της "Πλακούας" που βρίσκεται στην παραλία του χωριού για να μαζέψουν ριζάρι και να κοκκινίσουν τα αυγά.

Μεγάλη Παρασκευή:
Οι παλιοί συνήθιζαν να τρώνε τρεις πικρές ελιές αυτή την μέρα θέλοντας να δείξουν την συμπαράσταση τους στα Πάθη του Χριστού.  Έτρωγαν μια ελιά το πρωί, μια το μεσημέρι και μία το βράδυ.
Σήμερα, την Μεγάλη Παρασκευή συνήθως γίνεται η κάθοδος των αποδήμων στο χωριό.  Επισκέπτονται τους συγγενείς τους και πάνε στην λειτουργία και τον επιτάφιο στην Εκκλησία του Αγίου Ραφαήλ.  Σε αντίθεση με παλαιότερα χρόνια, σήμερα ο επιτάφιος στολίζεται με όμορφα λουλούδια, κάτι που πριν δεν γινόταν.  Προς το τέλος της λειτουργίας γίνεται η περιφορά του επιταφίου γύρω από την εκκλησία και οι πιστοί ακολουθούν.

Μεγάλο Σάββατο:
Παλαιότερα (πριν το 1965) οι κάτοικοι πήγαινα στην λειτουργία στην εκκλησία η ώρα 3, αντί 11 που πάνε σήμερα.  Έπαιρναν αυγά και τσιουρέκκια (ψωμιά) για να τα ευλογήσει ο Ιερέας.  Έμεναν ως το πρωί στην λειτουργία.  Για να πει ο Ιερέας το «Δεύτε λάβετε φως» έπρεπε να ήταν παρόντες όλοι οι χωριανοί, αν απουσίαζε κάποιος τότε τον περίμεναν να παρευρεθεί και μετά να ξεκινήσουν.
Ακόμα και τον παλιό καιρό επικρατούσε, έστω και διαφοροποιημένο από σήμερα, το έθιμο της τσάκρας και της λαμπρατζιάς την νύκτα της Ανάστασης.  Για να φτιάξουν τις τσάκρες έβαζαν μπαρούτι σε ένα μεγάλο κλειδί και το κτυπούσαν με δύναμη πάνω στον τοίχο για να ακουστεί ο κρότος.

Κυριακή του Πάσχα:
Γύρω στο 1965 την Κυριακή του Πάσχα γινόταν λειτουργία από τον ΠαπάΜιχαήλ στην παλιά εκκλησία του Άη Γιώρκηκαι στην συνέχεια οργανώνονταν παιχνίδια, σούβλες και γλέντια.
Την Κυριακή και την Δευτέρα του Πάσχα οι χωριανοί συνήθιζαν να παίζουν:

·         Λιγκρί (έπαιρνα ένα μεγάλο ξύλο και ένα μικρό.  Το μικρό το πετούσαν στον αέρα και προσπαθούσαν να το κτυπήσουν με το μεγάλο. Όποιος κατάφερνε να ρίξει το μικρό ξύλο πιο μακριά ήταν ο νικητής)

·         Ζίττουρα,

·         Ζίζιρον,

·         Κορούες (Ένας άντρας προσποιούταν ότι είχε δύο κόρες και όποιος είχε πρόθεση να τις ΄΄πειράξει΄΄, τους κτυπούσε)

·         Τριάππιν (νικητής ήταν όποιος μπορούσε να πεταχτεί πιο μακριά με τρία πετάματα)

·         Καβαλλούριν  (κάποια αγόρια έσκυβαν και κρατούσε ο ένας την μέση του άλλου, και με την σειρά έπαιρνα φόρα και πετάγονταν ένας ένας από πάνω τους)

·         Σχοινί (δέκα άτομα από την μια και δέκα από την άλλη προσπαθούν να τραβήξουν το σχοινί με τα άτομα της απέναντι ομάδας)

Τα Πασχαλινά Παιχνίδια 2013 έγιναν στο προαύλιο της Εκκλησίας του Αγίου Ραφαήλ, με την ευγενή χορηγία της Εκκλησιαστικής Επιτροπής Αγίου Ραφαήλ και της υπεραγοράς Παπαντωνίου

Την Τρίτη του Πάσχα οι χωριανοί μαζεύονταν και μαζεύονται στον Άγιο Γεώργιο (παλιά εκκλησία) και έκαναν σούβλες, χόρευαν και τραγουδούσαν.

Τόσο τα Χριστούγεννα, όσο και το Πάσχα αλλά και τον 15 Αύγουστο, επικρατεί κοσμοσυρροή στο χωριό από τους απόδημους που έρχονται να επισκεφτούν τους συγγενείς τους αλλά και να μείνουν στις εξοχικές κατοικίες που έχουν κτίσει.


ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Προξένια:  στον παλιό καιρό οι γάμοι γίνονταν με προξένια, υπήρχε όμως μία εξαίρεση, ο γάμος του Σοφρώνη και της Ελενούς.  Το ζευγάρι κλέφτηκε γιατί ήταν ερωτευμένο.  Για το σπάνιο αυτό γεγονός, οι χωριανοί έγραψαν τραγούδι στο ζευγάρι.

Λόγιασμα:  μετά τα προξένια το ζευγάρι έδινε «λόγο» μπροστά στους γονείς και τα πεθερικά.  Οι γονείς της νύμφης έφτιαχνα χειροποίητα μακαρόνια βραστά και κοτόπουλο βραστό.  Την επόμενη μέρα, όταν το μάθαιναν οι χωριανοί, οι γονείς του ζευγαριού κερνούσαν κρασί τους χωριανούς.

Αρραβώνας: γινόταν στην εκκλησία και το προικοσύμφωνο το έγραφε ο Ιερέας.

Οι προετοιμασίες για το γάμο: οι συμπέθεροι έφτιαχναν τσιουρέκκια (ψωμιά) και με αυτά καλούσαν τους χωριανούς στο γάμο των παιδιών τους.  Έδιναν ένα ψωμί σε κάθε καλεσμένο.  Στα μετέπειτα χρόνια το έθιμο εξελίχτηκε σε κερί, έδινα ένα κερί σε κάθε καλεσμένο.  Πιο πρόσφατο το έθιμο μετατράπηκε σε προσκλητήρια, μορφή που έχει και σήμερα το κάλεσμα.

Βιολιά και λαούτα συνόδευαν το ζευγάρι από το σπίτι τους μέχρι την εκκλησία και με το τέλος της λειτουργίας του συνόδευαν προς το σπίτι τους.

Ο γάμος κρατούσε τρεις μέρες (Σάββατο, Κυριακή, Δευτέρα).  Το Σάββατο άλεθαν το ρέσι για να το έχουν έτοιμο την Κυριακή (αυτό γινόταν πριν το 1965).  Την Κυριακή το γλέντι του γάμου περιλάμβανε φαγητό όπως φασόλια ξερά με χειροποίητη πάστα ντομάτας και κρέας ή πατάτες γιαχνί με κρέας.  Την Δευτέρα το γλέντι περιλάμβανε φαγητό όπως βραστό κοτόπουλο με μακαρόνια.  Οι συμπεθέρες μάζευαν κοτόπουλα από όλα τα σπίτια των χωριανών τους.  Η νύμφη φορούσε άλλο φόρεμα την Κυριακή και άλλο την Δευτέρα (΄΄Δευκαρίτικο΄΄).

Προετοιμασία για το ρέσι του γάμου

Γάμος Οικονόμου Θεόδωρου Παπαμιχαήλ